Ney yapımı<<<<----

[hüsna]

NEY YAPIMI ÜZERİNE DÜŞÜNCELERİM

NEY YAPIM USTALIĞI
Yaklaşık 20 -25 yıl öncesine kadar ney yapım ustalığı diye bir meslek yoktu,neyzenler genellikle kendi neylerini kendileri açarlardı.Günümüzde çeşitli nedenlerden dolayı birkaç neyzen dışında kendi neylerini açan neyzen kalmadı.Ney açım işi ayrı bir deneyim ve uzmanlık alanı haline gelip tamamen profesyonel amaçla yapılmaya başlandı.Artık bazı meraklı amatör kardeşlerimiz dışında bir çok neyzen neylerini çeşitli ustalardan alıyor.Usta seçiminde alışkanlıklar,tavsiyeler,ustadan daha önce alınan neylerden memnunluk gibi faktörler etkili oluyor.Her ustanın kendine göre geliştirdiği yöntemler ve teknikler var.Bu özellikler neyzenlerin sazlarından beklentilerine göre ustanın lehine yada aleyhine göre değişebiliyor.Başpare profilinin dizaynından,boğum sargılarına,kamış özelliklerine,açkı tekniklerine,başpare malzemesi seçimine kadar farklı tercihler oluşturuyor.Bazı neyzenlerin çok beğendiği neyleri başka neyzenler hiç beğenmeyebiliyor.Dolayısıyla bazı neyzenlerin beğendiği ustaları da başka neyzenler de pek beğenmeyebiliyor.Günümüzde ney açım işinde ismi geçen ustaların sayısı iki elin parmakları kadar.Hepsi de işlerinde en iyi olmak için çaba sarf edip kafa yoruyorlar.Her gün yeni şeyler öğrenip mesafe kat ediyorlar.Aralarında “Ben bu işi bitirdim “diyebilecek düzeye ulaşmış kimse henüz yok.Sektördeki payları fiyatlara,güven,kalite,alışkanlıklar,tercihlere ve yapılan reklama göre farklılaşıyor.
AÇKI SİSTEMLERİ
Günümüzde neyler iki sistemle açılıyor.Birincisi klasik sistem ,ikincisi ise kaydırmalı sistem.
Klasik sistem: Bu sistemde perdelerin yerleri 26 birimlik matematiksel formülle tespit edilip, formüle sadık kalınarak açılıyor,olması gerekenden küçük açılan perdeler normal boyuta genişletilirken, akort işlemi de yapılıyor.Bu sistemle açkı yapılabilmesi için elimizdeki kamışların klasik sisteme uygun özellikte seçkin kamışlar olması gerekiyor.
Kaydırmalı sistem : Bu sistemde ise iki sebepten dolayı 26 birimlik klasik açkı dışına çıkılıyor.
Birinci sebep kamışların ney yapımına uygun olmaması,deliklerin boğumlar üstüne yada çok yakınına düşmesi sebebiyle zorunlu yapılan kaydırma işlemi.Bu işlem tahmin ettiğiniz gibi ney açımına uygun olmayan kamışları ney yapmak için zorunluluktan yapılıp kaliteyi çok düşüren ve piyasada ismi duyulan ustaların hemen hepsinin yapmaktan uzak durduğunu tahmin ettiğim bir yöntem.
İkinci kaydırma sebebi ise bazı perdelerde görülen pestlik,tizlik hatalarını asgari seviyeye düşürmek ve özellikle batı müziği notalarına uyum sağlamak için yapılan kaydırma işlemleri.Bu sistemde ney yine uygun kamışla ve klasik açkı sistemine sadık kalınarak fakat bazı sorunlu perde yerlerinde kabul edilebilir ve belli bir oranda yapılan küçük kaydırmalarla açılıyor.Yani kaydırmalar uygun olmayan kamıştan ney yapmak için değil.Akort için yapılıyor.İşte bu yöntem ustaların birbirlerinden küçük nüanslarla farklılaştıkları,kesin bir standart’ın olmadığı,tecrübe, kamış özellikleri ve ustaya göre farklılıklar oluşturan bir yöntem.Ayrıca bu yöntem günümüzde ustalarca en çok kullanılan yöntem.Belli bir boy üzerindeki neylerde daha iyi sonuç veriyor.Kısa neylerde perdeler arası mesafenin yakınlığından kaynaklanan sebeplerle kaydırmadan uzak durmak gerekiyor.
Her ustanın fikrine ,düşüncesine ,emeğine,deneyimine saygı duymakla beraber ben tercihimi klasik sisteme bağlı kalarak ney açmaktan yana kullanıyorum.Çünkü tespitlerime göre klasik sistemle açılan neylerdeki ,batı notası akort uyuşmazlıkları icra sırasında kapatılmayacak boyutlarda değil.neyzen küçük bir baş eğme yada düzeltme hareketiyle farkına bile varmadan falsoları düzeltiyor.Burada neyin perdesiz bir saz olması ve neyzenin kulağının çok iyi olmasının önemi öne çıkıyor zira neyzende bu özellikler yoksa akordu kaydırılarak,batıya uydurulmuş neylerde bile falsolu seslere mani olunamıyor.
Başka bir tespitim ise böyle batı notası uyumu için akort kaydırılması yapılan neylerde perdeler arasındaki dengelerin bozulması,açık ve kapalı üflenen perdelerde görülen sorunlar.Örnek vermek gerekirse bazı ney açan usta kardeşlerimiz,dügah perdesinde sık görülen tizlik için dügah perdesini aşırı boyutta aşağıya çekiyor.Dolayısıyla aynı sesi veren açık üflenen muhayyer perdesinde herhangi bir kaydırma işlemi yapılmadığı için,Açık ve kapalı pozisyonda üflenen muhayyer perdeleri arasında belirgin bir fark oluşuyor.Neyzen bu belirgin farkı hissettirmemek için yine boyun eğme yada düzleştirme ile akordu doğrultuyor.
Sonuçta iş yine neyzenin yeteneğine ve kulağına kalıyorsa, gönlüm ve mantığım,bizim musikimizin gelenek ve perde ahengine göre açmayı terk edip batı müziği notasına uydurmak için geleneksel metodu unutmayı pek uygun bulmuyor.Başka ustaların ve üstatların düşüncelerine saygı duymakla beraber,kişisel düşüncemin de bu yönde olduğunu belirtmek istedim.
KLASİK METODLA NEY AÇIMI
Ney yapımına uygun özelliklere sahip bir kamış bulunur.Kurutup hazırlanır,kamışın hangi akorttaki ney yapımına uygun olduğu tespit edilir.Deliklerin kamış üzerine yerleşmesi ve ses kutusu boyutu da dikkate alınarak 9 boğum sayılır. Kamış biraz uzunca kesilir.Kamışın ses kutusu deliği 8 mm açılır diğer boğumlar uzunca bir demir çubuk yada özel bir aletle boşaltılır.Üst parazvane ve başpare takılır. Akort makinesiyle rast sesi bulununcaya kadar deliklerin kamış üzerine dağılımı ve yerleşimine de dikkat ederek öncelikle alttan ve gerekirse üstten kısaltmalar yapılır.
Rast sesi bulununca başpare de dahil olmak üzere ney boyu ölçülür bulunan rakam 26 ya bölünerek,delik yerlerinin hesaplanarak belirleneceği birim bulunur.
Bulunan birim formülde yerine konarak perdelerinin yerleri tespit edilir.Ön yüzde yerleri tespit edilen delikler olması gerekenden biraz dar olarak açılır.Akort makinesiyle kontrol ederek delikler genişletilir.Bu sırada akort için gerek duyulursa,delikler biraz aşağı yada yukarı doğru çekilir,eğer akort tam ise delikler kaydırılmadan genişletilir.Kontrollerle sesler değerlendirilir,açık ve kapalı pozisyonlarda,aynı sesi veren perdeleri dengelemek için alttan yada üstten kısaltma yapmak gerekiyorsa yapılır.Son olarak ise neyin tam boyunun ortasına, neyzenin tutuş yönüne göre sağ yada sol yana çekilerek,Aşiran perdesini açılır.Böylelikle neyimiz tamamlanmış olur.
Unutmamalı ki , Her kamışın fiziki yapısı farklıdır.Bazı kamışlar aşağı doğru hemen daralır,bazıları dengeli daralır,bazıları çaplı ,bazıları çaplı görünse de içi dardır.Bu yüzden kamıştan ney açmak için çok daha başka şeyler de bilmek gerekir.
Basitçe ney açım işlemi böyle anlatılabilir.Tabi ki bu kadarcık bilgi yeterli değildir.Size ancak fikir vermesi bakımından yazılmış ve Internet te birçok yerde kolayca bulabileceğiniz kaba bilgilerdir.Bunları okuyup uygulamayla ney ustası olunacağını sanmak,takvim yapraklarındaki yemek tariflerini okumakla aşçıbaşı olunacağını sanmak kadar mantıklıdır.